Actieonderzoek doen (2e druk)
Een routewijzer voor studenten en professionals
Actieonderzoek is een aanpak voor praktijkgericht onderzoek waarbij je onderzoek doet ín de praktijk mét mensen uit die praktijk. Het doel is nieuwe kennis te ontwikkelen en tegelijkertijd de praktijk te verbeteren. Met deze uitdagende aanpak vergroot je de kans dat jouw onderzoek impact heeft. Bovendien leer je er persoonlijk veel van.
Gebruik dit boek met de uitgebreide website om:
- actieonderzoek te leren kennen;
- te ontdekken hoe je het onderzoeksproces kunt vormgeven;
- interactieve methoden in te zetten om samen met anderen de praktijk te onderzoeken en te verbeteren;
- een goed onderbouwd verhaal te maken van je onderzoeksproces en -resultaten;
- dat verhaal succesvol te delen met opdrachtgevers en begeleiders.
Actieonderzoek doen past goed bij hbo-onderzoek en bij (aankomend) professionals. Professionals moeten een proces in gang kunnen zetten om veranderingen te implementeren. Actieonderzoek doen geeft aan hoe je dat onderzoekenderwijs kunt doen en wat dat vraagt van (docent)begeleiders. Het boek legt daarvoor een stevige theoretische basis. Op de bijbehorende website vind je veel handige onderzoeksmethoden, hulp middelen en achtergrondinformatie.
Nieuw
Deze tweede druk is geactualiseerd met extra veel aandacht voor de verschillen en overeenkomsten met ontwerpend onderzoek, het rapporteren van meerdere cycli, en biedt nog meer methoden en voorbeelden.
‘Onmisbaar voor alle niveaus en sectoren uit het hoger onderwijs die gericht zijn op onderzoekend implementeren.’ (Herman van Blitterswijk, onderzoeksdocent Avans Hogeschool)
Voorwoord 5
FASE 0: VOORBEREIDEN 13
1 Introductie en gebruiksaanwijzing 15
1.1 Wat is actieonderzoek? 15
1.2 Doel van het boek 17
1.3 Een uitdagend praktische aanpak 19
1.4 Wat levert het op? 20
1.5 Gebruiksaanwijzing en online toolbox 21
1.6 Nadenken en checken 24
2 Wat maakt actieonderzoek anders? 25
2.1 Een pragmatische kijk op wetenschap en onderzoek doen 25
2.2 Verschil met andere onderzoeksstrategieën 29
2.3 De rol van theorie in actieonderzoek 33
2.4 Verschillen en overeenkomsten met ontwerpend onderzoek 36
2.5 Het verschil met advies- en verbeterprojecten 37
2.6 Soorten actieonderzoek 38
2.7 Nadenken en checken 39
3 Wanneer gebruik je actieonderzoek? 41
3.1 Voor welke vraagstukken is actieonderzoek handig? 42
3.2 Is actieonderzoek iets voor mij? 45
3.3 Wanneer is actieonderzoek geen goede keus? 47
3.4 Nadenken en checken 47
4 Waarom werkt het? De principes van actieonderzoek 49
4.1 Systeemdenken: de context van het vraagstuk verkennen 49
4.2 Participatie: onderzoek doen in en met de praktijk 53
4.3 Actieleren: leren door te doen 56
4.4 Sensemaking: het geheel begrijpen als basis voor actie 57
4.5 Nadenken en checken 60 21201 BOOM - Actieonderzoek doen [fotos kleur] v3.indd 9 06-03-2022 10:23 Actieonderzoek doen
5 Wanneer doe je het goed? Kwaliteitscriteria 61
5.1 Overzicht van kwaliteitscriteria en hoe je eraan kunt voldoen 61
5.2 Praktisch: relevant, bruikbaar en overdraagbaar 63
5.3 Betrouwbaar: heb je gedaan wat je beweert? Heb je het onderzoek goed uitgevoerd? 65
5.4 Ethisch verantwoord 67
5.5 Kwaliteitseisen voor associate-, bachelor-, master- en PhD-niveau 72
5.6 Nadenken en checken 73
FASE 1: ACTIES ONTWERPEN 75
6 Wat ga je doen? Ontwerpen en plannen 77
6.1 Voorbeelden in kaders en online toolbox 77
6.2 Basiselementen van het ontwerp 78
6.3 Tien regels voor één cyclus van een actieonderzoek 80
6.4 Oriënteren: toegang krijgen en je onderzoeksvraag afbakenen 83
6.5 Wie onderzoekt mee? Stakeholderanalyse 90
6.6 De kunst van het uitnodigen en vragen stellen 93
6.7 Literatuurverkenning en documentenonderzoek 96
6.8 Voorlopig theoretisch kader en voorlopige onderzoeksvraag 98
6.9 Onderzoeksplan en projectmanagement 99
6.10 Nadenken en checken 104
7 Wie doet wat in het onderzoek? De rolverdeling 107
7.1 Rollen van de onderzoeker 107
7.2 Rollen van designteam en belanghebbenden 109
7.3 Rollen van opdrachtgevers 110
7.4 Rollen van begeleiders: ontwerpen en faciliteren van leerruimten 112
7.5 Beoordelen van actieonderzoek 120
7.6 Nadenken en checken 123 21201 BOOM - Actieonderzoek doen [fotos kleur] v3.indd 10 06-03-2022 10:23 Inhou
FASE 2: ACTIES UITVOEREN 125
8 Wat gebeurt er? Acties uitvoeren en betekenis geven 127
8.1 Gegevens verzamelen: meerdere bronnen en meerdere methoden 127
8.2 Observeren en meelopen 129
8.3 Interviews, interactieve observaties en storytelling 132
8.4 Deskresearch: literatuur, documenten, websites, sociale media 141
8.5 Experimenteren en testen 142
8.6 Werkbijeenkomsten: gegevens verzamelen, interpreteren, vervolgacties plannen 143
8.7 Documenteren: vastleggen van stappen en resultaten 150
8.8 Gegevens analyseren en betekenis geven 154
8.9 Patronen ontdekken en weergeven 162
8.10 Nadenken en checken 164
FASE 3: REFLECTEREN 167
9 Hoe gaat het? Evalueren en bijstellen 169
9.1 Kritisch denken 169
9.2 Individuele reflectie 171
9.3 Reflectie met anderen 178
9.4 Member checks voor evalueren en bijstellen 179
9.5 Stopregels: wanneer weet je genoeg? Waar trek je grenzen? 182
9.6 Wat zijn vervolgstappen? Wie zou er verder iets mee kunnen? 183
9.7 Oogst je missers 183
9.8 Theoretiseren: nieuwe kennis en inzichten 184
9.9 Nadenken en checken 185
FASE 4: VASTLEGGEN EN DELEN 187
10 Vastleggen en delen van nieuwe kennis 189
10.1 Drie soorten publiek: verschillende vormen van kennis delen 189
10.2 Verslag voor belanghebbenden: aanzetten tot actie 190
10.3 Onderzoeksverslag voor opleiding of organisatie 195
10.4 Publiceren en presenteren 200
10.5 Nadenken en checken 201 21201 BOOM - Actieonderzoek doen [fotos kleur] v3.indd 11 06-03-2022 10:23 Actieonderzoek doen
11 Effecten van actieonderzoek 203
11.1 Onderzoeken en implementeren gaan gelijk op 203
11.2 Kortetermijneffecten: meer en beter werk gedaan krijgen 206
11.3 Duurzame effecten: onderzoekende houding, collectief verandervermogen 208
11.4 Nadenken en checken 210
11.5 Tot slot 211
Begrippenlijst 213
Bronnen 221
Trefwoordenregister 227
Personenregister 233
Over de auteur 235
