Reflectie betekent stilstaan bij de dingen die je doet. Studenten hebt het nodig om tijdens de studie en werk telkens weer de juiste beslissingen te nemen en acties uit te voeren. Door reflectie kunnen zij processen en producten verbeteren. Als hoger opgeleide professional hoort reflecteren bij het werk. Zo kan de student daardoor ook na de opleiding blijven leren, zowel op professioneel als persoonlijk niveau. Bij reflectie houd je jezelf een spiegel voor en probeer je met een neutrale blik naar jezelf te kijken, op basis van een specifieke vraag. Reflecteren kan confronterend zijn, maar het is belangrijk dat studenten beseffen dat iedereen verbeterpunten heeft. Het vermijden van de confrontatie hiermee leidt tot stilstand.

Specifieke vragen bij reflectie

Bij reflecteren is het belangrijk om specifieke vragen te stellen. Van te algemene of beschrijvende vragen leert de student veel minder. Zie de voorbeelden hieronder.

Voorbeelden van (te) algemene vragen: Wat vind ik van mijn aanpak? Hoe vond ik de samenwerking gaan? Dergelijke vragen kunnen zo breed geinteprereerd worden dat de reflecties op elkaar gaan lijken, waardoor het na een paar keer niet leuk meer is om te doen en je er geen winst uit haalt.

Voorbeeld van een beschrijvende vraag: Hoe heb ik dit proces aangepakt? Het antwoord daarop kan een beschrijving van acties zijn, zonder dat de student daar iets specifieks over kan leren. Bovendien, als het goed is, heeft de student allang ergens beschreven hoe die het een en ander wilde aanpakken (in een plan van aanpak) of hoe die het daadwerkelijk heeft aangepakt (in een eindverslag). Het herhalen daarvan maakt niemand blij.

Kenmerken van een specifieke vraag zijn:

• De vraag heeft betrekking op de eigen perceptie van iets waar de student zelf bij betrokken is.
• De vraag heeft een afgebakend thema.
• Overige voorwaarden voor goede reflectie.

Bij reflectie zijn de volgende uitgangspunten voor studenten van belang:

• Je stelt de reflectievraag voor jezelf.
• Het thema van de vraag daagt je uit.
• Je stelt de vragen op momenten dat het reflectiethema aan de orde is. Als je er te lang mee wacht, ben je veel vergeten.
• Een ander mag jou geen punten geven voor je reflectie.

Hoe meer leermomenten de reflectie oplevert, des te beter. Toch kun je geen cijfer geven voor de reflectie van een student. Daarvoor zijn twee redenen: (1) de student doet de reflectie dan niet meer alleen voor zichzelf en (2) alleen diegene die reflecteert weet of het antwoord echt klopt en of die er wat van leert. Als docent of begeleider kun je echter wel feedback of tips geven om het nut van de reflectie voor jouw studenten te verhogen.

Reflectiekaarten

De reflectiekaarten in Bouwstenen kunnen helpen bij reflecteren. De kaarten staan in de kennisbank en deze gaan over tien thema’s: ambitie, nauwkeurigheid, twijfel, openheid, samenwerking, creativiteit, verantwoording, efficiency, kennisinzet en feedback.

Voor elk thema hebben we drie specifieke voorbeeldvragen geformuleerd over:

• het product dat de student geleverd heeft, bijvoorbeeld voor het thema samenwerking: Waaruit blijkt de meerwaarde voor de samenwerking bij de productkaart?
• het proces dat nodig was om de productkaart te leveren, bijvoorbeeld voor het thema twijfel: Hoe vond de student het om tijdens het proces twijfels te hebben en ongemakkelijke situaties mee te maken?
• De ontwikkeling als persoon, bijvoorbeeld voor het thema nauwkeurigheid: In hoeverre vind de student zichzelf geschikt om precies, netjes en accuraat te werken?

De vragen op de reflectiekaarten zijn bedoeld om de student te inspireren voor reflectie.

*Bovenstaande tekst komt uit de kennisbank van Bouwstenen. In deze kennisbank staat een overzicht van alle kaarten, verdiepende informatie en uitleg van kernbegrippen zoals reflecteren.